8. Kamienice przy rynku cz. II

Kamienica (Plac Piłsudskiego 5)

Kamienica przy ul. Plac Piłsudskiego 5, współcześnie

Fot. Stanisław Hofman

 Kolejny budynek to piętrowa murowana kamienica z mieszkalnym poddaszem. Proponujemy, aby wejść do środka przez drewnianą bramę na podwórze.

Zobaczymy tutaj typowy układ posesji zlokalizowanych w centrum małego miasteczka. Oprócz kamienicy, stojącej frontem do rynku, jest tu duża mieszkalna oficyna. Ponadto w podwórzu znajdowały się niegdyś warsztaty rzemieślnicze, studnia oraz  ”wychodek”. Ewenementem tego miejsca są  piętrowe komórki, które zachowały się prawdopodobnie jako jedyne w mieście.

Piętrowe komórki na podwórzu kamienicy przy ul. Piłsudskiego 5

fot. Stanisław Hofman

Cechą charakterystyczną tego typu posesji była duża liczba współwłaścicieli. Przykładowo w 1940 r. w niniejszej kamienicy było ich siedemnaścioro! Większość lokatorów miała pochodzenie żydowskie. Wieloosobowe, wielopokoleniowe rodziny zamieszkiwały pojedyncze klitki bez jakichkolwiek udogodnień.

Po II wojnie światowej w kamienicy znajdował się sklep spożywczy, sklep warzywny i owocarnia.

Plac Piłsudskiego, wrzesień 1939 r.

Fot. [z]: "Przegląd Piaseczyński", zdjęcie do artykułu p. M. Szturomskiej

Kamienica (Plac Piłsudskiego 6)

Kamienica przy ul. Plac Piłsudskiego 6, 1965 r.

Fot. Zbiory Muzeum Regionalnego w Piasecznie

Znaczące zmiany nastąpiły na kolejnej posesji przy wschodniej pierzei rynku.  Na zdjęciu z 1965 r. widzimy bowiem parterowy drewniany budynek, w którym po prawej stronie mieściła się piwiarnia-restauracja (przed wojną własność Rosenzweina, zaś po wojnie Michała Chruścińskiego), po lewej stronie natomiast sklep papierniczy. W podwórzu, już przy ul. Zgody, stała dwupiętrowa oficyna. Na zdjęciu z lat 70. XX w. widzimy pomiędzy budynkami najrozmaitsze zabudowania gospodarcze.

Podwórze kamienicy przy Placu Piłsudskiego 6, lata 70.

Fot. zbiory Jacka Mrówczyńskiego

Po wschodniej stronie Placu Piłsudskiego w okresie przedwojennym znajdowało się jeszcze kilka domów zamieszkałych przez ludność żydowską. Opowiemy o nich przy okazji  spaceru szlakiem piaseczyńskich judaików.

Kamienica (ul. Sierakowskiego 2)

Kamienica przy ul. Sierakowskiego 2, współcześnie

Fot. W. Zalewski, [z]: http://fotopolska.eu

Przechodzimy teraz na południową stronę placu. Obecny narożny budynek powstał w latach 1927-1930.

W XVIII wieku znajdowała się tu austeria należąca do starostów piaseczyńskich.

Pod koniec XVIII wieku budynek zakupił burmistrz miasta, Franciszek Raunacher, od Burnetów i starosty Ryxa.

Od 1819 r. kamienica przeszła w ręce hrabiostwa Potockich z Wilanowa. Dokonali budowy nowego murowanego budynku w miejsce wcześniejszego drewnianego.

W II połowie XIX wieku mieściła się tu austeria zajezdna parterowa oraz pomieszczenia mieszkalne.

Podczas I wojny światowej kamienica uległa zniszczeniu. Nie została wówczas odbudowana.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego majątek przeszedł w ręce hrabiego Ksawerego Branickiego z Wilanowa. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku budynek został odbudowany.

Przed II wojną światową na parterze funkcjonowało tu aż 12 „interesów”.

Po II wojnie światowej mieściły się tu sklepy: spożywczy, z galanterią i konfekcją, z wyrobami szklanymi, fajansem i naczyniami kuchennymi, materiałami piśmienniczymi, artykułami mydlarskimi, owocarnia oraz pracownia krawiecka.

Źródła (informacje o poszczególnych kamienicach):

·        Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Rynek w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2009

8. Kamienice przy rynku

 Kamienica (ul. Puławska 2)

Fot. [z]:  Bagińscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno, zabytki architektoniczne, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

Obecna murowana kamienica została wybudowana ok. 1910 r. Jest to jednopiętrowy budynek z mieszkalnym poddaszem. Szczyt kamienicy zwieńczony jest dwiema małymi wazami oraz parą ślepych okien. Na piętrze umiejscowione są trzy żeliwne balkony z balustradami o ornamentach roślinnych.

Na parterze znajdują się sklepy. W narożnym lokalu dziś mieści się biuro rachunkowe.

Kiedyś znajdowała się tu piwiarnia Jana Strekiera. Po wojnie w lokalu od ul. Puławskiej mieszał i pracował szewc Wawrzyniec Słowik. Starsi mieszkańcy Piaseczna pamiętają zapewne fryzjera Kazimierza Piątkiewicza czy warsztat pana Władysława Sikorskiego, który potrafił usunąć każdą usterkę w rowerze. Przez pewien czas w budynku działał również sklep spożywczy.

 Kamienica (ul. Warszawska 1)

Północna pierzeja rynku, 1927 r.

Fot. zbiory Muzeum Regionalnego w Piasecznie

Przechodzimy dalej wzdłuż rynku do kamienicy na ul. Warszawskiej 1.

Przed drugą wojną światową znajdował się tu sklep i cukiernia Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach. Budynek uległ zniszczeniu we wrześniu 1939 r. i długo nie został odbudowany. Dopiero w 1974 r. Spółdzielnia Rzemieślnicza w Piasecznie rozpoczęła na opustoszałym placu budowę pawilonu usługowo-handlowego projektu S.B. Sekuły.

 Kamienica (ul. Warszawska 2)

Po drugiej stronie ulicy w I połowie XIX wieku funkcjonowała stacja pocztowa na trasie poczty konnej lubelskiej. Pracowało tu czterech urzędników pocztowych, zaś w stajni na zaprzęgnięcie w dyliżansach oczekiwało szesnaście koni. 

Kamienica (Plac Piłsudskiego 3)

Tuż obok w malutkim murowanym domu przez wiele lat po II wojnie światowej pan Celestyn Pawłowski prowadził swój zakład zegarmistrzowski. W tym budynku mieścił się również piaseczyński oddział PTTK.

Plac Piłsudskiego obecnie

Fot. [z]: http://jozefoslaw24.pl

 Kamienica (Plac Piłsudskiego 4)

W następnym budynku – istniejącym już na planach miasta z 1825 r. –  przed II wojną światową mieścił się sklep z wyrobami metalowymi oraz zakład ślusarski. W 1940 r. sprzedawano tu rowery i radioodbiorniki. Po wojnie  znajdował się tu sklep z artykułami malarskimi (pana Feliksa Duszy, ojca pana Jerzego, znanego regionalisty piaseczyńskiego), sklep spożywczy oraz zakład pogrzebowy (pana Stanisława Paliwody).

Źródła:

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Rynek w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2009

7. Remiza strażacka (ul. Puławska 1)

Spod piaseczyńskiego ratusza kierujemy się w lewą stronę ku dawnemu budynkowi remizy strażackiej.

W 1902 r. czterech mieszkańców Piaseczna – Władysław Starzeński (aptekarz), Antoni Jaszczołt (lekarz), Jan Małkiński (pomocnik sekretarza gminy miejskiej) oraz Piotr Wasiewicz – zainicjowało powołanie Towarzystwa Ochotniczej Straży Pożarnej w Piasecznie.

Remiza strażacka, dwudziestolecie międzywojenne

Fot. Zbiory Muzeum Regionalnego w Piasecznie

Wkrótce zorganizowano cztery odziały straży (toporniczy, sikawkowy, wodny oraz ratunkowy). Wszyscy strażacy otrzymali po dwa mundury: bojowy i galowy. Posiadali oni również wyposażenie osobiste, które przechowywali w swoich domach. Na sygnał alarmu zakładali oni swoje stroje i biegli na zbiórkę. Na wyposażenie strażaków składały się: mosiężny hełm, topór, linki oraz pas.

 Zorganizowano także orkiestrę pożarniczą, w skład której wchodziło 24 członków. Towarzystwo straży pożarniczej liczyło w tym czasie 33 uczestników wspierających, 81 rzeczywistych, 7 honorowych oraz jednego ofiarodawcę.

Strażacy wyjeżdżali do pożarów w mieście i sąsiadujących wioskach średnio dwa-trzy razy w tygodniu.

Powstanie budynku staży pożarnej w Piasecznie jest datowane między 1903 r. (założenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Piasecznie), a 1906 r.

Przyczyna usytuowania remizy na tyłach ratusza nie jest przypadkowa. W XIX wieku na tyłach siedziby burmistrza mieściła się tzw. szopa na narzędzia ogniowe, zaś Magistrat zatrudniał szpryc majstra (dozorcę sprzętu pożarniczego).

Zarząd OSP, 1919 r.

(siedzą od lewej strony: N. Borowski, W. Kaun, G. Hofman.

stoją od lewej strony: F. Wasiewicz, A. Poncyliusz, W. Kaniewski)

Fot. zbiory Jerzego Duszy

11 listopada 1918 r. oddziały straży ogniowej rozbroili niemiecki garnizon żandarmerii stacjonującego w Piasecznie. We wrześniu 1939 r. część piaseczyńskich strażaków wzięła udział w walkach obronnych. W czasie okupacji aktywnie walczyli oni z pożarami.  

Po wojnie w 1945 r. odnowiono remizę i dobudowano garaże, stanowiące część obiektu. Po długoletniej przerwie została reaktywowana również orkiestra dęta, która uczestniczyła w uroczystościach państwowych, kościelnych oraz strażackich.

Strażacy przy wozie "Chrobry"

Fot. zbiory Stanisława Hofmana

Przez lata remiza była wykorzystywana przez Zawodową oraz Ochotniczą Straż Pożarną. Obecnie (od 2015 r.) Ochotnicza Straż Pożarna ma nową siedzibę przy ul. Dworcowej, zaś Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza Państwowej Straży Pożarnej ma remizę przy ul. Staszica.

Dziś na budynku dawnej Straży Pożarnej znajdują się tablice pamiątkowe z 1948 r., 1978 r. oraz 2003 r. poświęcone kolejnym rocznicom powstania straży pożarnej.

Źródła:

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Rynek w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2009

·     Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno, zabytki architektoniczne, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

·   100-lecie Ochotniczej Straży Pożarnej w Piasecznie 1903-2003, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2003

6. Ratusz (Plac Piłsudskiego 1)

     

Z terenu posesji kościoła pw. Św. Anny udajemy się w kierunku ratusza.

Ratusz, lata międzywojenne

Fot. zbiory Muzeum Regionalnego w Piasecznie

W okresie początków miasta aż do czasu powstania kościuszkowskiego znajdował się tu dwór wójta.  Pierwotnie piaseczyński ratusz mieścił się w centralnej części rynku.

Pierwszy drewniany ratusz spalili Szwedzi podczas potopu. Kolejny spłonął w 1730 r. Ostatni pożar odbudowanego drewnianego ratusza miał miejsce podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 r.

Po 1815 r. władze rosyjskie rozpoczęły porządkowanie miast. Nakazano zmianę lokalizacji ratusza z centralnej na boczną – w linii zabudowy mieszkalnej. Nowy ratusz umiejscowiono w północno-zachodniej części rynku. Został on wybudowany w latach 1824-1826 według projektu wojewódzkiego architekta Hilarego Szpilowskiego (twórcy m.in. ratuszy w Warce, Grójcu czy Mogielnicy).

Do roku 1869, kiedy to Piaseczno utraciło prawa miejskie, lokatorami ratusza byli burmistrzowie wraz ze swoimi rodzinami oraz pisarze gminni. Od 1916 r. (odzyskania praw miejskich) do lat 20. XX wieku zamieszkiwali tu sekretarze Magistratu.

Rada miejska przed ratuszem, czerwiec 1918 r.

Fot. zbiory Jerzego Duszy

Budynek został zaprojektowany w stylu klasycystycznym na planie kwadratu. Posiada jedno piętro z czterokondygnacyjną wieżą oraz czterospadowym dachem. Nad głównym wejściem umieszczony jest balkon, zaś nad dwoma frontowymi oknami półkoliste wnęki zwieńczone są  motywem masek. Na szczycie ratuszowej wieży widnieje półksiężyc, który upamiętnia wizytę  tureckiego posła Numana-Beja w 1777 r.

Nad balkonem wmurowano w ścianę ratusza herb miasta. Herbem Piaseczna jest Junosza (Baran), będący jednym z najstarszych polskich herbów szlacheckich. Przedstawia on na czerwonej tarczy stąpającego po trzech zielonych pagórkach srebrnego baranka ze złotymi rogami. Zwierzę odwrócone jest w prawą stronę tarczy. Prawdopodobnie herb Piaseczna sięga swą historią początków miasta, czyli XV wieku. Być może herbem Junosza pieczętował się któryś z urzędników reprezentujących władzę książęcą w początkach istnienia miasta.

Ratusz współcześnie

Fot. Stanisław Hofman

Z okazji 540. Rocznicy nadania praw miejskich, czyli w 1969 r., umieszczono na wieży zegar ufundowany przez rzemiosło piaseczyńskie. Obecny zegar pochodzi z 1989 r.

W latach 1978-1989 budynek poddano kapitalnemu remontowi, po którym  przeznaczono go na Urząd Stanu Cywilnego.

Tablica pamiątkowa, Józef Piłsudski

fot. Stanisław Hofman

Przy wejściu do ratusza po prawej stronie umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Józefowi Piłsudskiemu, zaś po lewej stronie wbudowano tablicę pamiątkową poświęconą Wincentemu Witosowi.

Tablica pamiątkowa, Wincenty Witos

fot. Stanisław Hofman

W 1993 r. przed budynkiem umieszczono kamień z tablicą upamiętniającą ofiary sowieckich łagrów. Fundatorem pomnika jest Związek Sybiraków.

Źródła:

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Rynek w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2009

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno, zabytki architektoniczne, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

·         Muzeum Regionalne 5 listopada 204 roku, Wydanie Specjalne „Gazety Piaseczyńskiej”

5. Stara Plebania (Plac Piłsudskiego 10)

  

Stara plebania, widok z wieży strażackiej, lata międzywojenne

Fot. zbiory Stanisława Hofmana

Wychodzimy z kościoła, skręcamy w lewo i dochodzimy do zawsze otwartej furtki przed dawną plebanią.

Budynek obecnej „starej” plebanii został wybudowany około 1800 r. w okresie panowania pruskiego z fundacji starościny piaseczyńskiej, Ludwiki Ryxowej. Wcześniej mieściła się tu drewniana plebania, która została zniszczona podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 r. (myląca jest data umieszczona na szczycie obiektu).

Stara plebania, widok od strony ogrodu

Fot. Stanisław Hofman

Budynek jest murowany i otynkowany. Znajduje się w nim siedem pokoi wraz z poddaszem. Do lat 70. XX wieku mieszkali tu proboszczowie oraz księża posługujący w parafii św. Anny. Po wybudowaniu nowej plebanii przy ul. Jan Pawła II, w starej plebanii odbywały się lekcje religii oraz spotkania grup parafialnych.

Stara plebania, widok od strony kościoła św. Anny

fot. Stanisław Hofman

Od 2004 r. obiekt stał się siedzibą Muzeum Regionalnego w Piasecznie. Możemy tu obejrzeć m. in. stałą wystawę „Piaseczno miasto królewskie i narodowe”, dotyczącą historii miasta i życia jego mieszkańców. Ekspozycja powstała głównie dzięki zbiorom Jerzego Duszy, który przez lata gromadził przedmioty, dokumenty oraz zdjęcia związane z Piasecznem. Część eksponatów pochodzi również z archiwum parafii św. Anny w Piasecznie.

Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą (wystawy stałe i czasowe),  dydaktyczną (np. lekcje muzealne, konkursy) oraz organizuje także imprezy plenerowe, m.in.: na początku września „Jarmark Piaseczyński”.

Zbiory muzealne możemy oglądać w czwartki i piątki w godz. 9.00 – 17.00 oraz  w soboty, wtorki i środy w godz. 9.00 – 16.00.

Źródła:

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Rynek w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2009

·         Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno, zabytki architektoniczne, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

·         Muzeum Regionalne 5 listopada 2004 roku, Wydanie specjalne „Gazety Piaseczyńskiej”

·         Strona internetowa parafii pw. Świętej Anny w Piasecznie (http://www.sw-anna.pl)