15. Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego dziś

Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego zostało powołane w latach 90. XX wieku. Stanowiło ono kontynuację działalności przedwojennego Towarzystwa Przyjaciół Miasta-Lasu Zalesie.

Inicjatorem odrodzenia organizacji był ks. Zbigniew Iwański, ówczesny wikariusz parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Zalesiu Dolnym. Duchownego zainspirowały opowieści Ewy Krauze (wówczas emerytowanej dyrektorki Szkoły Podstawowej nr 2) o historii miejscowości.

W czerwcu 1991 roku wybrano siedmioosobową Radę, zaś przewodnictwo jej powierzono prof. Stefanowi Czaneckiemu. Wśród członków organizacji znaleźli się m.in. E. Krauze, ks. I. Jędryszek, ks. Z. Iwański, D. Guttakowska, D. Jagielska, E. Kozak, S. Jaworski, Z. Wilkowa, A. Putkiewicz, I. Szeremietiew, H. Ostrowski, W. Marks, J. Marszycki, R. Stefaniak, B. Temoszczuk, A. Olędzik. W tym samym roku z inicjatywy Towarzystwa odbyły się dwie uroczystości: wernisaż Grupy Piaseczno (w Sali pod plebanią) oraz majówka z okazji Dnia Dziecka (na terenie przedszkola przy ul. Księcia Józefa Poniatowskiego).

Stacyjka kolejki wąskotorowej

Fot. T. Tyszka

Niestety, w grudniu 1991 roku działalność organizacji została zawieszona z powodu rozłamu między jej członkami. Wznowienie funkcjonowania Towarzystwa nastąpiło wiosną 1993 roku. Przewodniczącym został wówczas Włodzimierz Kalicki (dziennikarz).

W 1995 roku powołano nowe władze organizacji na czele z prof. Bohdanem Połotnickim. Towarzystwo skoncentrowało swoją działalność na utrzymaniu porządku oraz bezpieczeństwa w miejscowości. Zabiegało m.in. o prawidłowe oznakowanie ulic, umieszczenie pasów dla pieszych, poprawę stanu nawierzchni drogowej, utrzymanie odpowiedniego stanu przystanków autobusowych, przestrzeganie przepisów ochrony środowiska, pilnowanie czystości w mieście. Aktualny statut towarzystwa jest dostępny na stronie: http://www.zalesie-dolne.pl/view/category/id/338 .

Dom Zośki

Fot. http://zalesie-dolne.pl/view/category/id/363

W 1998 roku odbyło się kolejne walne zgromadzenie członków Towarzystwa, na którym podsumowano jego dotychczasową działalność oraz powołano nowe władze. Przewodniczącym został Andrzej Zamecki. Pół roku później jego miejsce objęła Mirosława Walczykowska. Dziś następujące stanowiska piastują następujący członkowie: przewodnicząca rady - Mirosława Walczykowska, wiceprzewodnicząca rady - Elżbieta Żydak, skarbnik - Bogdan Temoszczuk, sekretarz- Barbara Czarnecka-Szymańska, członkowie - Maria Kalicka, Katarzyna Kwiatkowska, Jacek Andrzejak, komisja rewizyjna: Wiktor Nowotka - przewodniczący, Andrzej Wiench i Piotr Wolski – członkowie.

Fot. http://zalesie-dolne.pl/view/category/id/358

Priorytetowymi celami organizacji były działania prowadzące do zmian w planie zagospodarowania przestrzennego miejscowości pod względem ochrony przyrody oraz interesów mieszkańców. W tym czasie wyłoniono również trzy sekcje: ochrony środowiska, sportu i rekreacji oraz kultury i tradycji. Ogłoszono również dwa konkursy: na najładniejszy ogród oraz na propozycję zagospodarowania placu Wolności. Dzień 12 września obwołano dniem Towarzystwa oraz świętem Zalesia Dolnego. Dziś Towarzystwo organizuje m.in. Festiwal Otwarte Ogrody odbywający się pod koniec wakacji, prowadzi fundację „Dom Zośki” (więcej: http://www.zalesie-dolne.pl/view/category/id/363), redaguje kwartalnik „Zalesie Dolne”, organizuje konkursy czy imprezy oraz zajmuje się krzewieniem lokalnej historii.

ceremonia odznaczenia"Zasłużonych dla kultury polskiej" przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Fot. http://zalesie-dolne.pl/view/page/id/122

Jak możemy przeczytać na stronie internetowej Towarzystwa „We wrześniu 2012 roku Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego za działalność na rzecz kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego Zalesia Dolnego zostało uhonorowane odznaką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego  "Zasłużony dla Kultury Polskiej".

Źródło:

• "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007
• strona internetowa Towarzystwa Przyjaciół Zalesia Dolnego: http://zalesie-dolne.pl/view/index 

14. Towarzystwo Przyjaciół Miasta-Lasu Zalesie (1927-1939)

12 września 1927 roku powołano Towarzystwo Przyjaciół Miasta-Lasu Zalesie. Założycielami stowarzyszenia byli: Mieczysław Lewicki, Witold Jaworski, Eugenia Jaworska, Wojciech Jakubowski, Eustachy Ostrowski, Władysław Radwan, Edward Kobyliński, Edmund Jungowski, Medard Strychalski, Aurelia Trębińska, Władysław Trębiński, Leonard Szadurski i Tadeusz Zawadzki.

Członkami towarzystwa mogli zostać obywatele polscy obojga płci nieobciążeni zarzutami moralnymi oraz akceptujący zasady członkostwa. Znaczącym profitem płynącym z członkostwa w Towarzystwie było pierwszeństwo w kupnie działek na terenach Zalesia.

Towarzystwo Przyjaciół Miasta-Lasu Zalesie z założenia pozostawało apolityczne. Jednakże członkowie stowarzyszenia pragnęli zaznaczyć jego chrześcijański charakter. Dlatego też 12 września 1937 roku z inicjatywy Towarzystwa wzniesiono krzyż na placu Wolności oraz powołano Komitet Organizacyjny Budowy Kaplicy w Zalesiu.

pomnik na Placu Wolności

Fot. Stanisław Hofman

W Statucie Towarzystwa możemy przeczytać, iż celem jego członków było „współdziałanie na rzecz rozwoju miejscowości Miasto-Las Zalesie pod względem leczniczym, higienicznym, ekonomicznym, estetycznym i ogólnokulturalnym”. Stowarzyszenie zamierzało organizować koncerty, przedstawienia, dyskusje, odczyty, zabawy, imprezy charytatywne i karnawałowe czy wycieczki, zakładać czytelnie, biblioteki, szkoły czy instytucje kulturalne, popierać budowę pensjonatów, dróg, szos, dbać o tereny parkowe i sportowe oraz czuwać nad utrzymywaniem porządku na terenie swojej miejscowości.

Towarzystwo Przyjaciół Miasta-Lasu Zalesie działało do wybuchu II wojny światowej. Niestety, dopiero w latach 90. XX wieku reanimowano działalność stowarzyszenia poprzez utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Zalesia Dolnego (o którym opowiemy więcej w następnym artykule).

Źródło:

·  "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007

13. Zalesie Dolne jako miasto- ogród (część II)

Historia Zalesia Dolnego jako miasta-ogrodu

W latach 20. XX wieku hrabia Ksawery Branicki, właściciel dóbr Las Zalesie Wilanowskie, rozpoczął parcelację swoich podwarszawskich majątków. Decyzja ta była spowodowana kłopotami finansowymi hrabiego. Utrata znacznej części fortuny podczas wojny polsko-ukraińskiej, kryzys gospodarczy w ówczesnej Polsce oraz koszty związane z utrzymaniem rezydencji wilanowskiej zmusiły Branickiego do wyprzedaży ziemi. Tak więc datę 21 października 1925 roku, gdy doszło do wydzielenia z części nieruchomości hrabiego terenu określanego Zalesiem-Lasem, możemy uznać za datę powstania miejscowości.

Plan Adamów Zalesie, 1928 (źródło Walczykowska, M., 2007)

Nieruchomość Zalesie-Las nabył wówczas Tadeusz Zawadzki (właściciel Wólki Kozodawskiej położonej obok Zalesia) za cenę 5000 zł. Projektem parcelacji terenów na działki letniskowe zajął się architekt Władysław Gunath. W myśl projektu na obszarze 93 ha 7860,25m2 zaprojektowano 347 działek mieszkalnych, ulice, aleję 3 Maja zakończoną wielokątnym placem Wolności, tereny sportowe i rekreacyjne.

Z zapisów księgi hipotecznej dowiadujemy się m.in. iż w 1926 r. Tadeusz Zawadzki sprzedał Towarzystwu Akcyjnemu Warszawskich Dróg Żelaznych Dojazdowych działkę o powierzchni 1403 m2, która jest obecnie terenem kolejki wąskotorowej. Znajdujemy również nakaz ochrony przyrody na terenach Zalesia odnoszący się do nowych właścicieli działek. Na danej parceli nie wolno było wyciąć więcej niż 50 % istniejącego drzewostanu zgodnie z założeniami Komisji Ochrony Lasów w Warszawie. Co więcej, na terenach Nieruchomości Las Zalesie obowiązywał zakaz budowy jakichkolwiek fabryk, zakładów przemysłowych, szpitali, cegielni, garbarni, aby hałasem czy ściekami nie zanieczyszczały środowiska i przestrzeni publicznej.

Przepisy regulowały również maksymalną wielkość działki pod sprzedaż (2 hektary) oraz dotyczyły charakteru architektonicznego powstających budynków (m.in. maksymalna wysokość budynków na 2 piętra, brak ślepych ścian).

Zalesie Dolne, las nad stawami, lata 80.

Fot. Stanisław Hofman

Sprzedaż działek przebiegała bardzo sprawnie. Większość z parceli została wykupiona jeszcze przed wojną. Ceny działek szybko rosły (głównie ze względu na ich niesłabnący popyt), choć nie dorównywały jednak tym z okolic Konstancina czy Otwocka. Najliczniejszą grupę nabywców stanowiła inteligencja oraz bankierzy z Warszawy.

Zalesie Dolne, górki Szymona, lata 80.

Fot. Stanisław Hofman

Oprócz właścicieli prywatnych działek możemy wyróżnić Towarzystwo Przyjaciół Gimnazjum Państwowego im. Emilii Plater w Warszawie, które zakupiło 3 działki oraz gmina miejska w Piasecznie, która również stała się nabywcą kilku parceli.  Miasto Piaseczno w 1934 roku przeznaczyło zakupione przez siebie tereny okolic rzeki Jeziorki na boisko sportowe, strzelnicę, pływalnię z plażą, dwa korty tenisowe, boisko koszykówki i tor saneczkowy. Już wówczas tereny „Górek Szymona” były oddane we wspólne ręce mieszkańców do celów sportowo-rekreacyjnych. W 1938 roku hrabia Branicki podarował Zalesiu działkę przy ul. Modrzewiowej pod budowę kościoła. Do roku 1951 mieściła się tam jedynie mała drewniana kapliczka (gdzie msze św. w okresie majowo-wrześniowym odprawiał ksiądz z parafii w Jazgarzewie) poprzedzająca powstanie obecnej murowanej świątyni.

W kolejnych odcinkach parę słów o Towarzystwie Przyjaciół Zalesia Dolnego.

Źródła:

• "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007

13. Zalesie Dolne jako miasto-ogród

                Czym jest miasto-ogród?

Na początek parę słów o tym, kto jest uważany za ojca koncepcji miasta-ogrodu oraz kiedy i gdzie powstawały pierwsze realizacje ów idei…

Koncepcja miast-ogrodów narodziła się w Anglii pod koniec XIX wieku. Jej twórcą był Ebenezern Howard. Opublikował on swój pomysł w dziele pt. „Garden Cities of tomorrow” (1902). B. Parkera i R. Unwina stworzyli zaś pierwszy plan miasta-ogrodu, który zaczęto realizować już w 1904 roku. Pierwsze miasto-ogród, Letchworth, zostało zaprojektowane na 35 tysięcy mieszkańców. Miejscowość podzielono na cztery części przez biegnącą z zachodu na wschód linię kolejową oraz prostopadłą do niej dolinę. Każda z część posiadała własny ośrodek ogólnomiejski. W 1920 roku zaczęły powstawać nowe schematy osad satelickich dookoła Londynu. Oprócz Letchworth pierwotnie planowano utworzenie 29 satelitów, zrealizowano ich niestety tylko 8.

Koncepcja miasta-ogródu

Fot. https://www.mirrorservice.org/sites/gutenberg.org/4/6/1/3/46134/46134-h/46134-h.htm

Jak zaś rozprzestrzeniała się idea miast-ogrodów w Polsce?

Idea miasta-ogrodu była realizowana w Polsce przede wszystkim na obrzeżach Warszawy oraz jej osiedlach i miastach satelitarnych. W tym miejscu możemy wymienić m.in.: Żarki Letnisko (położone koło Myszkowa w województwie śląskim), starszą część Konstancina-Jeziorny, Podkowę Leśna, Milanówek, Komorów, Popowo Letnisko, fragmenty Starego Żoliborza (Żoliborz Oficerski, Żoliborz Dziennikarski, Żoliborz Urzędniczy; w pewnym stopniu powojenne Sady Żoliborskie), warszawskie osiedla: Muranów, Sadyba i Włochy, Śródborów (obecnie część Otwocka), Szpital Tworkowski (który jest w pełni ukończoną w okresie międzywojennym realizacją miasta ogrodu, według koncepcji Witolda Łuniewskiego, na podstawie projektu architektów i urbanistów Tadeusza Plucińskiego i Władysława Jastrzębskiego oraz projektanta zieleni Alfreda Lucjana Zakrzewskiego), Miasto Ogród Mińsk (w 1937 roku tereny zostały przyłączone do Mińska Mazowieckiego). W Ząbkach rozpoczęto w 1912 roku tworzenie projektu miasta ogrodu, lecz idea ta została zrealizowana tylko częściowo.

Innymi przykładami praktycznej realizacji w Polsce są: dzielnica Giszowiec w Katowicach (częściowo zniszczona), Karłowice we Wrocławiu, Nowa Huta w Krakowie, Dziesiąta w Lublinie (realizacja przerwana), Sokolniki-Las koło Łodzi, Kolonia Emma w Radlinie.

W Polsce tytułu „miasto ogród” używa oficjalnie Podkowa Leśna i Milanówek.

Zalesie Dolne

Fot. Stanisław Hofman

Gdzie jeszcze na świecie możemy podziwiać piękne miasta-ogrody?

Miasta-ogrody światowej sławy to m.in.: osiedle Ratshof w Królewcu, miasto Cwmbran w aglomeracji Cardiff, miasta-ogrody Basildon, Stevenage, Bracknell, Letchworth Garden City, Welwyn Garden City (powstałe po II wojnie światowej jako efekt planu deglomeracji Londynu); w Niemczech propagował ją między innymi Hermann Muthesius, projektant i twórca miasta ogrodu Hellerau pod Dreznem.

Zapytacie zapewne, dlaczego w ogóle narodził się pomysł na zakładanie miast-ogrodów i czemu (a raczej komu) miała służyć ów idea?

Wraz ze skutkami rewolucji przemysłowej oraz rozwojem aglomeracji miejskich pojawił się problem przeludnienia miast. Odpowiedzią stała się właśnie koncepcja  miasta satelickiego lub oddalonego od centrum miasta osiedla o niskiej, luźnej zabudowie ze znacznym udziałem terenów zielonych (ogrodów, skwerów, parków). Schemat miast-ogrodów opierał się zwykle na planie koła podzielonego głównym ulicami na kilka jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje np. usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego parku, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych. Na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe, mogły być dodatkowo usytuowane zakłady przemysłowe i magazyny. Koncepcja ta odzwierciedlała  sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść. Co więcej, ponieważ miasto-ogród miało być założone na terenach rolniczych, koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie. Zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast-ogrodów miało powodować samoczynne powstawanie takich nowych terenów. Gdyby zostały połączone szybką komunikacją, skupione byłyby wokół większego miasta centralnego.

Głównym celem powstawania miast-ogrodów było więc nowe podejście urbanistyczne, zakładające harmonię natury z budownictwem, łączące najlepsze cech miasta i wsi, a także pielęgnujące więzi lokalne i sąsiedzkie.

Plan Adamów Zalesie, 1928

Fot. [z]: "Historia powstania i rozwoju miejscowości (1925-1939)", I Zeszyt, Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007

Zalety Zalesia Dolnego jako miasta-ogrodu

Zalesie Dolne wybudowane na planie miasta-ogrodu niewątpliwie posiada wiele zalet. Na terenie miejscowości możemy podziwiać wspaniały stary drzewostan (m.in. okazałe dęby zaliczane do pomników przyrody i objęte troskliwą opieką konserwatorską). Co więcej, przez teren miejscowości przechodzi linia grójeckiej kolejki wąskotorowej, która niegdyś ułatwiała w dużej mierze szybką i wygodną podróż mieszkańcom okolicy. W Zalesiu zadbano również o potrzeby mieszkańców dotyczące infrastruktury. Wybudowano kościół, szkołę czy miejsca o charakterze rekreacyjno-sportowym. Należy również wspomnieć o przemyślanej koncepcji architektonicznej miejscowości i wspaniałych dziełach projektantów (tj. wille Karola Sicińskiego, Mariana Lalewicza czy Leona Suzina). Obecnie zaś ogromnym udogodnieniem dla pracujących w stolicy mieszkańców jest połączenia kolejowego Radom-Warszawa przebiegającego przez granice miejscowości (niestety czasowo w remoncie).

W kolejnym odcinkach przybliżymy Państwu dokładniej historię realizacji koncepcji miasta-ogrodu w Zalesiu Dolnym, opowiemy o procesie parcelacji terenów, prześledzimy losy pierwszych mieszkańców oraz pierwszych zabudowań.

Źródła:

• "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007
• "Zalesie Dolne spacerownik", Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego 2013

12. Zalesie Dolne - wstęp

Historia początków Zalesia Dolnego sięga lat 20 XX wieku, gdy właściciele dóbr wilanowskich i dóbr Wólki Kozodawskiej rozpoczęli parcelację i sprzedaż gruntów. Miejscowość obejmowała początkowo ponad 93 hektary. Trzy nieruchomości ziemskie (Zalesie-Las, Adamów Zalesie i Miasto-Ogród Zalesie) utworzyły nową dzielnicę Piaseczna nazwaną potem Zalesiem Dolnym. Do roku 1952 tereny Zalesia wchodziły w skład gminy Jazgarzew w powiecie grójeckim. Później przyłączono je do miasta Piaseczno.

Historyczny układ urbanistyczny Zalesia Dolnego

http://zalesie-dolne.pl/view/page/id/24

Zalesie Dolne znajduje się w południowej części gminy Piaseczno na obszarze Równiny Piaseczyńskiej. Jest to niewątpliwie unikatowa część Mazowsza pod względem przyrodniczym. Do początków XX wieku teren ten porastał gęsty las, aż do okresu parcelacji dóbr wilanowskich hrabiego Adama Branickiego. Lokalna rzeka Jeziorka wraz z dopływami okala nieopodal położone Górki Szymona i teren wydmowego pochodzenia polodowcowego. Na terenie Zalesia Adamowa występuje cenny drzewostan w postaci mazowieckiej odmiany grądu, reprezentowanego przez drzewostany dębowo – grabowe z udziałem lipy i klonu. Stanowią go cieniste lasy z bogatym runem i rozwiniętą dolną warstwą krzewów. Na terenach piasków wydmowych w okolicach Górek Szymona występują najczęściej sosny pospolite oraz charakterystyczne sosny karłowate.16 hektarów zajmują ogólnodostępne parki leśne. W Zalesiu znajdziemy aż 41 pomników przyrody (przede wszystkim dęby szypułkowe). Jest to obszar w większości objęty ochroną obowiązującą na terenach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy.

Górki Szymona w Zalesiu Dolnym

Fot. www.kurierpoludniowy.pl/wiadomosci.php?art=10923

Również pod względem historycznym czy kulturalnym miejscowość  ta jest godna polecenia. Tereny Zalesia podczas II wojny światowej stanowiły bowiem pole potyczek partyzanckich czy bazę powstańców. Dziś zaś w obszarze leśnym możemy odnaleźć zbiorowe mogiły poległych. W kolejnych artykułach przedstawimy propozycje spacerów kulturalnych i historycznych po Zalesiu.

Płyta poświęcona mieszkańcom, którzy zostali rozstrzelani przez Niemców w 1944 r.

Fot. www.photo.bikestats.eu/zdjecie/150985/zalesie-dolne-pomnik-w-alei-kalin

Warto również zwrócić uwagę na tę jakże niepozorną miejscowość pod kątem architektonicznym i urbanistycznym. Zalesie Dolne zostało bowiem zaprojektowana na planie miasta-ogrodu (szczegółowe podjęcie tematu miasta-ogrodu w kolejnym wpisie). Po dziś dzień jego układ urbanistyczny pozostał w stanie niemal nienaruszonym wraz z przedwojennymi willami, współczesnymi dworkami czy awangardowymi budynkami. Zachęcamy więc gorąco również do spacerów ulicami tego urokliwego miejsca i podziwiania także lokalnych zabudowań. Już niebawem przygotujemy dla Państwa trasy z najciekawszymi obiektami tj. „Platerówka”, „Krauzówka”, kościół pw. Wspomożenia Wiernych, „Dom Zośki”, budynek stacji kolejki wąskotorowej oraz zabytkowe wille z lat 30. XX wieku.

Źródła:

• "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007
• "Zalesie Dolne spacerownik", Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego 2013

11. Dworek "Poniatówka"

Dworek został wzniesiony prawdopodobnie przez starostę piaseczyńskiego, Franciszka Ryxa, w okresie panowania pruskiego (lata 1796-1806). Niestety, do dnia dzisiejszego nie zachował się projekt architektoniczny budynku oraz dokumenty potwierdzające jego realizacje. Niewątpliwie jest to jednak jeden z najstarszych zabytków wchodzących w obszar Piaseczna, które przetrwały po dziś dzień.

Dworek "Poniatówka" dziś

http://fotoforum.gazeta.pl/zdjecie/2039941,3,108,3974,Poniatowka.html

„Poniatówka” to murowany parterowy budynek z poddaszem. Od zachodu posiada drewniany ganek, zaś od wschodu żeliwny. Jego wdzięczna nazwa związana jest z lokalną legendą o księciu Józefie Poniatowskim (bratanku króla Stanisława Augusta), który miał ponoć przebywać w owym dworku. Tadeusz Jan Żmudziński w swej monografii „Piaseczno, miasto królewskie i narodowe: 1429-1933” utwierdza czytelników w takim właśnie przekonaniu o wizytach księcia w Chyliczkach. Joanna Grela w swoim artykule „Historia Poniatówki” dla „Przeglądu Piaseczyńskiego” próbuje rozwikłać tajemnicę sięgając m.in. do biografii księcia Józefa.

Pierwsza siedziba szkoły w Poniatówce

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Od roku 1839 dobra Chyliczek były ośmiokrotnie licytowane wraz z wchodzącą w ich skład „Poniatówką”. W 1891 roku majątek wraz z dworkiem zakupiła hrabina Cecylia-Plater Zyberkówna. Z początku w budynku znajdował się internat dla nauczycieli oraz uczennic aż do czasu wybudowania gmachu Szkoły Gospodarczej w Chyliczkach.

Źródła:

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno zabytki architektury, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

· Grela Joanna, Historia Poniatówki, „Przegląd Piaseczyński”, nr 27 (2), 9 kwietnia 2014 rok

10. Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach cz.II

Starannie zadbano również o zagospodarowanie otoczenia szkoły. Znajdowały się tu ogrody: spacerowe, owocowe oraz warzywne. Przez środek ogrodu spacerowego przechodziła aleja lipowa krzyżująca się z drugą ścieżką wysadzaną orzechami włoskimi. Uczennice przez cały rok mogły także korzystać ze stawu – w lecie pływać łódką, zimą zaś jeździć na łyżwach.

Park w Chyliczkach

Fot. zbiory Jerzego Duszy

  Przed I wojną światową, aby zostać uczennicą szkoły, trzeba było posiadać świadectwo ukończenia szkoły średniej lub wykształcenie domowe w zakresie co najmniej 6 klas. Kolejnymi warunkami, które musiały spełniać panienki, było ukończenie 18 roku życia oraz wniesienie czesnego za utrzymanie oraz naukę w wysokości 600 rubli wraz z kosztowną, ściśle określoną wyprawką. Edukacja w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego trwała wówczas ok. 2,5 do 3 lat.

Po śmierci hrabiny (6 stycznia 1920 roku) szkoła stała się własnością Towarzystwa Oświatowego im. Cecylii Plater-Zyberkówny.

Na przełomie lat 20. i 30. przy budynku wybudowano szklarnię oraz pawilon gospodarczy, w którym mieściły się następujące pracownie: drobiarska (zwana wtedy kurniczą), hodowlana, ogrodnicza oraz składzik ogrodniczy.

Szklarnia

Fot. zbiory Jacka Mrówczyńskiego

Szkoła brała udział w licznych wystawach rolniczych (głównie w prezentacji drobiu). Towarzystwo prowadziło również spółdzielczy sklepik szkolny oraz cukiernię w kamienicy przy rynku (budynek został zburzony we wrześniu 1939 roku). Panny pomagały także najuboższym m.in. wydając obiady biednym.

Należy wspomnieć, iż absolwentki szkoły Cecylii Plater-Zyberkówny miały ogromne wzięcie na rynku matrymonialnym! Panna z umiejętnościami nabytymi podczas nauki w szkole hrabiny potrafiła bowiem samodzielnie poprowadzić zarówno gospodarstwo domowe jak i rolne. Fakt ten sprawiał, iż w oczach kawalerów były one idealnymi kandydatkami na żony.

Po II wojnie światowej Liceum Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach było szkołą trzyletnią. Program nauczania obejmował wszystkie działy gospodarstwa wiejskiego oraz domowego. Dyplom placówki upoważniał absolwentki do pracy jako instruktorki czy nauczycielki w szkołach rolniczych oraz umożliwiał kontynuację nauki na uczelniach wyższych. W 1948 roku szkołę hrabiny upaństwowiono. Obecnie w pałacu znajduje się siedziba Katolickiego Liceum i Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny, które są prowadzone przez Towarzystwo Oświatowe im. hrabiny w Warszawie.

Katolickie gimnazjum i liceum im. Cecylii Plater-Zyberkówny obecnie

Fot. Stanisław Hofman

Źródła:

·  Grela Joanna, Chyliczki – szkoła dla panien, „Przegląd Piaseczyński”, nr 44 (2), 19 listopad 2014 rok

· Grela Joanna, Cecylia Plater-Zyberkówna, „Przegląd Piaseczyński”, nr 39 (2), 15 październik 2014 rok

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Chyliczki dworskie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2014 

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno zabytki architektury, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

· Nasze Chyliczki 1891-1991, Stowarzyszenie Wychowanek Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach

10. Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach cz.I

Historia Chyliczek od 126 lat związana jest z postacią hrabiny Cecylii Plater-Zyberkówny oraz jej wizją kształcenia i wychowywania, którą w praktyce realizowała na terenie dzisiejszego Piaseczna.

Na początku warto wspomnieć parę słów o tym, kim była hrabina Cecylia Plater-Zyberkówna i co takiego zrobiła dla mieszkańców (a właściwie mieszkanek) Piaseczna...

Cecylia Plater-Zyberkówna

Hrabina pochodziła z polskiego rodu Syberg ze Schlossbergu w Kurlandii (obecnie łotewska Kurzeme) i Liksny w Inflantach. Była ósmym dzieckiem hrabiego Kazimierza Platera-Zyberka i Ludwiki z Borewiczów (dwójka rodzeństwa Cecylii zmarła za młodu). Zyberkówna została wychowana w niezwykle patriotycznym i religijnym duchu. Od lat wczesnej młodości marzyła o tym, by w przyszłości zająć się opieką nad ubogimi sierotami oraz edukacją patriotyczno-gospodarczą kobiet. Wpływ na to miały niewątpliwie również liczne podróże po Europie (m.in. Włochy, Francja, Niemcy, Czechy), skąd czerpała inspiracje do utworzenia swojej własnej szkoły w przyszłości.  Pierwszą szkołę dla kobiet utworzyła w 1883 roku w Warszawie przy ul. Pięknej 24. Placówka ta w zmienionej formie istnieje do dnia dzisiejszego. W 1890 roku hrabina odkupiła dobra Chylickie od Leona Braunsteina za dosyć wygórowaną kwotę 40 tysięcy rubli w celu otworzenia kolejnej szkoły dla panien. Na wniosek Cecylii kancelaria warszawskiego Generał-Gubernatora wyraziła zgodę jedynie na otwarcie zakładu żeńskiego w Chyliczkach w celu nauczania obsługi gospodarstwa domowego. Zakład miał pozostawać pod kontrolą miejscowej policji i nie wolno było przeprowadzać w nim nauki typowo szkolnej w formie ustnej czy też pisemnej jak w szkole. Dopiero po rewolucji 1905 roku zmieniono charakter zakładu przekształcając go w Wyższą Szkołę Gospodarczą. Hrabina, oprócz działalności edukacyjnej na rzecz panien, zajmowała się również pisaniem książek o tematyce religijnej oraz pedagogicznej tj. „Życie katolickie”, „Nowy maj dla rodzin”, „Na przełomie”, „Mszalnik świąteczny”. Co więcej, angażowała się również w pomoc ubogim oraz sierotom.

W Chyliczkach z początku nauczano dziewczęta w budynkach należących niegdyś do starych zabudowań folwarcznych. Znajdowały się tam: kuchnia, piekarnia, pralnia, jadalnia, a nawet mała kapliczka. Hrabina wraz z nauczycielkami (później również praktykantkami) mieszkała w dworku zwanym Poniatówką.

Pierwsza siedziba szkoły w Poniatówce

fot. Zbiory Jerzego Duszy

 Panienki od 1895 roku mieszkały w tzw. drewnianym domku myśliwskim, pełniącym wówczas rolę internatu. Dopiero później (w roku 1902) wybudowano właściwą, znaną nam dziś, siedzibę szkoły w stylu neoklasycznym.

Budynek szkoły z 1921 r.

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Kaplica z okresu międzywojennego

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Wiemy, iż w budynku szkoły znajdowały się wówczas sypialnie, szatnie, umywalnie, sanitariaty oraz pracownie warsztatowe, w których nauczano m.in. wypieku chleba i ciast, przetwórstwa mlecznego, obsługi kurników i chlewów oraz prania i tkania. Każda z uczennic mogła dokonać samodzielnego wyboru specjalności gospodarczej. Jedynie dział porządków domowych obowiązywał wszystkie panny w stopniu równym. Program nauczania należał do nowoczesnych, wzorowanych na europejskich. Szkoła w ramach zajęć dydaktycznych prowadziła ochronkę dla dzieci z Piaseczna aż do roku 1918  .

Zajęcia w ogrodzie

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Zajęcia w klasie

fot. Zbiory Jerzego Duszy

 Lekcja gimnastyki z 1929 r.

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Biblioteczka szkolna liczyła wówczas ok. 1200 tomów podręczników, 400 tomów powieści oraz pomoce naukowe tj. tablice anatomiczne, tablice ogrodnicze czy mapę Europy.

Ciąg dalszy opowieści o losach szkoły Cecylii Plater-Zyberkówny już niebawem.

Źródła:

· Grela Joanna, Chyliczki – szkoła dla panien, „Przegląd Piaseczyński”, nr 44 (2), 19 listopad 2014 rok

· Grela Joanna, Cecylia Plater-Zyberkówna, „Przegląd Piaseczyński”, nr 39 (2), 15 październik 2014 rok

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Chyliczki dworskie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2014

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno zabytki architektury, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

· Nasze Chyliczki 1891-1991, Stowarzyszenie Wychowanek Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach