Czym jest miasto-ogród?
Na
początek parę słów o tym, kto jest uważany za ojca koncepcji miasta-ogrodu oraz
kiedy i gdzie powstawały pierwsze realizacje ów idei…
Koncepcja miast-ogrodów narodziła się
w Anglii pod koniec XIX wieku. Jej twórcą był Ebenezern Howard. Opublikował on
swój pomysł w dziele pt. „Garden Cities of tomorrow” (1902). B. Parkera i R.
Unwina stworzyli zaś pierwszy plan miasta-ogrodu, który zaczęto realizować już w
1904 roku. Pierwsze miasto-ogród, Letchworth, zostało zaprojektowane na 35
tysięcy mieszkańców. Miejscowość podzielono na cztery części przez biegnącą z
zachodu na wschód linię kolejową oraz prostopadłą do niej dolinę. Każda z część
posiadała własny ośrodek ogólnomiejski. W 1920 roku zaczęły powstawać nowe schematy
osad satelickich dookoła Londynu. Oprócz Letchworth pierwotnie planowano
utworzenie 29 satelitów, zrealizowano ich niestety tylko 8.
Koncepcja miasta-ogródu
Fot. https://www.mirrorservice.org/sites/gutenberg.org/4/6/1/3/46134/46134-h/46134-h.htm
Jak
zaś rozprzestrzeniała się idea miast-ogrodów w Polsce?
Idea miasta-ogrodu
była realizowana w Polsce przede wszystkim na obrzeżach Warszawy oraz jej
osiedlach i miastach satelitarnych. W tym miejscu możemy wymienić m.in.: Żarki Letnisko (położone koło Myszkowa w województwie śląskim),
starszą część Konstancina-Jeziorny, Podkowę Leśna, Milanówek, Komorów, Popowo Letnisko, fragmenty Starego Żoliborza (Żoliborz Oficerski, Żoliborz Dziennikarski, Żoliborz Urzędniczy; w pewnym stopniu powojenne Sady Żoliborskie), warszawskie osiedla: Muranów, Sadyba i Włochy, Śródborów (obecnie część Otwocka), Szpital Tworkowski (który jest w pełni ukończoną w
okresie międzywojennym realizacją miasta ogrodu, według koncepcji Witolda Łuniewskiego, na podstawie projektu architektów
i urbanistów Tadeusza Plucińskiego i Władysława Jastrzębskiego oraz projektanta
zieleni Alfreda Lucjana Zakrzewskiego), Miasto Ogród Mińsk (w 1937 roku tereny
zostały przyłączone do Mińska Mazowieckiego). W Ząbkach rozpoczęto w 1912 roku tworzenie projektu miasta
ogrodu, lecz idea ta została zrealizowana tylko częściowo.
Innymi
przykładami praktycznej realizacji w Polsce są: dzielnica Giszowiec w
Katowicach (częściowo zniszczona), Karłowice we Wrocławiu, Nowa Huta w Krakowie, Dziesiąta w Lublinie (realizacja przerwana), Sokolniki-Las koło Łodzi, Kolonia Emma w Radlinie.
W Polsce tytułu
„miasto ogród” używa oficjalnie Podkowa Leśna i Milanówek.
Zalesie Dolne
Fot. Stanisław Hofman
Gdzie jeszcze na świecie możemy
podziwiać piękne miasta-ogrody?
Miasta-ogrody
światowej sławy to m.in.: osiedle Ratshof w Królewcu, miasto Cwmbran w
aglomeracji Cardiff, miasta-ogrody Basildon, Stevenage, Bracknell, Letchworth Garden City, Welwyn Garden City (powstałe po II wojnie
światowej jako efekt planu deglomeracji Londynu); w Niemczech propagował ją między
innymi Hermann Muthesius, projektant i twórca miasta
ogrodu Hellerau pod Dreznem.
Zapytacie zapewne, dlaczego w ogóle narodził
się pomysł na zakładanie miast-ogrodów i czemu (a raczej komu) miała służyć ów
idea?
Wraz ze skutkami rewolucji
przemysłowej oraz rozwojem aglomeracji miejskich pojawił się problem
przeludnienia miast. Odpowiedzią stała się właśnie koncepcja miasta satelickiego lub oddalonego
od centrum miasta osiedla o
niskiej, luźnej zabudowie ze znacznym udziałem terenów zielonych (ogrodów,
skwerów, parków). Schemat
miast-ogrodów opierał się zwykle na planie koła podzielonego głównym ulicami na
kilka jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje np.
usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego
parku, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów
rolniczych. Na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe, mogły
być dodatkowo usytuowane zakłady przemysłowe i magazyny. Koncepcja ta
odzwierciedlała sprzeciw wobec
sypialnianego charakteru przedmieść. Co więcej, ponieważ miasto-ogród miało być
założone na terenach rolniczych, koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie.
Zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast-ogrodów miało powodować
samoczynne powstawanie takich nowych terenów. Gdyby zostały połączone szybką
komunikacją, skupione byłyby wokół większego miasta centralnego.
Głównym celem powstawania
miast-ogrodów było więc nowe podejście urbanistyczne, zakładające harmonię
natury z budownictwem, łączące najlepsze cech miasta i wsi, a także
pielęgnujące więzi lokalne i sąsiedzkie.
Plan Adamów Zalesie, 1928
Fot. [z]: "Historia powstania i rozwoju miejscowości (1925-1939)", I Zeszyt, Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Biuro Promocji i Informacji
Gminy Piaseczno 2007
Zalety
Zalesia Dolnego jako miasta-ogrodu
Zalesie Dolne wybudowane na planie
miasta-ogrodu niewątpliwie posiada wiele zalet. Na terenie miejscowości możemy
podziwiać wspaniały stary drzewostan (m.in. okazałe dęby zaliczane do pomników
przyrody i objęte troskliwą opieką konserwatorską). Co więcej, przez teren
miejscowości przechodzi linia grójeckiej kolejki wąskotorowej, która niegdyś
ułatwiała w dużej mierze szybką i wygodną podróż mieszkańcom okolicy. W Zalesiu
zadbano również o potrzeby mieszkańców dotyczące infrastruktury. Wybudowano
kościół, szkołę czy miejsca o charakterze rekreacyjno-sportowym. Należy również
wspomnieć o przemyślanej koncepcji architektonicznej miejscowości i wspaniałych
dziełach projektantów (tj. wille Karola Sicińskiego, Mariana Lalewicza czy Leona
Suzina). Obecnie zaś ogromnym udogodnieniem dla pracujących w stolicy
mieszkańców jest połączenia kolejowego Radom-Warszawa przebiegającego przez
granice miejscowości (niestety czasowo w remoncie).
W kolejnym odcinkach przybliżymy
Państwu dokładniej historię realizacji koncepcji miasta-ogrodu w Zalesiu
Dolnym, opowiemy o procesie parcelacji terenów, prześledzimy losy pierwszych
mieszkańców oraz pierwszych zabudowań.
Źródła:
- "Zalesie Dolne nasze miejsce na ziemi, Zeszyt 1: Zalesie Przed wojną, Historia Platerówki", Biuro Promocji i Informacji Gminy Piaseczno 2007
- "Zalesie Dolne spacerownik", Towarzystwo Przyjaciół Zalesia Dolnego 2013
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz