10. Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach cz.I

Historia Chyliczek od 126 lat związana jest z postacią hrabiny Cecylii Plater-Zyberkówny oraz jej wizją kształcenia i wychowywania, którą w praktyce realizowała na terenie dzisiejszego Piaseczna.

Na początku warto wspomnieć parę słów o tym, kim była hrabina Cecylia Plater-Zyberkówna i co takiego zrobiła dla mieszkańców (a właściwie mieszkanek) Piaseczna...

Cecylia Plater-Zyberkówna

Hrabina pochodziła z polskiego rodu Syberg ze Schlossbergu w Kurlandii (obecnie łotewska Kurzeme) i Liksny w Inflantach. Była ósmym dzieckiem hrabiego Kazimierza Platera-Zyberka i Ludwiki z Borewiczów (dwójka rodzeństwa Cecylii zmarła za młodu). Zyberkówna została wychowana w niezwykle patriotycznym i religijnym duchu. Od lat wczesnej młodości marzyła o tym, by w przyszłości zająć się opieką nad ubogimi sierotami oraz edukacją patriotyczno-gospodarczą kobiet. Wpływ na to miały niewątpliwie również liczne podróże po Europie (m.in. Włochy, Francja, Niemcy, Czechy), skąd czerpała inspiracje do utworzenia swojej własnej szkoły w przyszłości.  Pierwszą szkołę dla kobiet utworzyła w 1883 roku w Warszawie przy ul. Pięknej 24. Placówka ta w zmienionej formie istnieje do dnia dzisiejszego. W 1890 roku hrabina odkupiła dobra Chylickie od Leona Braunsteina za dosyć wygórowaną kwotę 40 tysięcy rubli w celu otworzenia kolejnej szkoły dla panien. Na wniosek Cecylii kancelaria warszawskiego Generał-Gubernatora wyraziła zgodę jedynie na otwarcie zakładu żeńskiego w Chyliczkach w celu nauczania obsługi gospodarstwa domowego. Zakład miał pozostawać pod kontrolą miejscowej policji i nie wolno było przeprowadzać w nim nauki typowo szkolnej w formie ustnej czy też pisemnej jak w szkole. Dopiero po rewolucji 1905 roku zmieniono charakter zakładu przekształcając go w Wyższą Szkołę Gospodarczą. Hrabina, oprócz działalności edukacyjnej na rzecz panien, zajmowała się również pisaniem książek o tematyce religijnej oraz pedagogicznej tj. „Życie katolickie”, „Nowy maj dla rodzin”, „Na przełomie”, „Mszalnik świąteczny”. Co więcej, angażowała się również w pomoc ubogim oraz sierotom.

W Chyliczkach z początku nauczano dziewczęta w budynkach należących niegdyś do starych zabudowań folwarcznych. Znajdowały się tam: kuchnia, piekarnia, pralnia, jadalnia, a nawet mała kapliczka. Hrabina wraz z nauczycielkami (później również praktykantkami) mieszkała w dworku zwanym Poniatówką.

Pierwsza siedziba szkoły w Poniatówce

fot. Zbiory Jerzego Duszy

 Panienki od 1895 roku mieszkały w tzw. drewnianym domku myśliwskim, pełniącym wówczas rolę internatu. Dopiero później (w roku 1902) wybudowano właściwą, znaną nam dziś, siedzibę szkoły w stylu neoklasycznym.

Budynek szkoły z 1921 r.

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Kaplica z okresu międzywojennego

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Wiemy, iż w budynku szkoły znajdowały się wówczas sypialnie, szatnie, umywalnie, sanitariaty oraz pracownie warsztatowe, w których nauczano m.in. wypieku chleba i ciast, przetwórstwa mlecznego, obsługi kurników i chlewów oraz prania i tkania. Każda z uczennic mogła dokonać samodzielnego wyboru specjalności gospodarczej. Jedynie dział porządków domowych obowiązywał wszystkie panny w stopniu równym. Program nauczania należał do nowoczesnych, wzorowanych na europejskich. Szkoła w ramach zajęć dydaktycznych prowadziła ochronkę dla dzieci z Piaseczna aż do roku 1918  .

Zajęcia w ogrodzie

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Zajęcia w klasie

fot. Zbiory Jerzego Duszy

 Lekcja gimnastyki z 1929 r.

fot. Zbiory Jerzego Duszy

Biblioteczka szkolna liczyła wówczas ok. 1200 tomów podręczników, 400 tomów powieści oraz pomoce naukowe tj. tablice anatomiczne, tablice ogrodnicze czy mapę Europy.

Ciąg dalszy opowieści o losach szkoły Cecylii Plater-Zyberkówny już niebawem.

Źródła:

· Grela Joanna, Chyliczki – szkoła dla panien, „Przegląd Piaseczyński”, nr 44 (2), 19 listopad 2014 rok

· Grela Joanna, Cecylia Plater-Zyberkówna, „Przegląd Piaseczyński”, nr 39 (2), 15 październik 2014 rok

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Chyliczki dworskie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2014

· Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Piaseczno zabytki architektury, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2006

· Nasze Chyliczki 1891-1991, Stowarzyszenie Wychowanek Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Chyliczkach

9. Krótka historia Chyliczek

Pierwsze zapisy o Chyliczkach sięgają XV wieku. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1424 r. i dotyczy nadania młyna Mikołajowi, synowi Floriana z Piaseczna, przez księcia Janusza I.

Z kolejnego zapisu datowanego na 1471 r. dowiadujemy się, iż książę Konrad II otrzymał od swojego ojca, Bolesława IV, m.in. miasto Piaseczno oraz Chyliczki. Dwadzieścia sześć lat później książę przekazał swojej żonie, Annie Radziwiłłównie, wiano. W jego skład wchodziły m.in. Chyliczki z młynem. Po śmierci męża księżna Anna wielokrotnie odwiedzała swój piaseczyński dwór. W 1513 r. nadała nawet mieszczanom przywilej dotyczący jarmarku oraz targów.

Po inkorporacji Księstwa Mazowieckiego Chyliczki stały się wsią królewską.

W 1545 r. królowa Bona otrzymała królewszczyzny mazowieckie jako dobra oprawne (w dawnej Polsce dobra książęce lub królewskie, na których władcy zabezpieczali małżonkom sumy otrzymywane w posagu oraz zapewniane przez siebie wiano).

Wyższa szkoła Gospodarcza w Chyliczkach

Fot. zbiory Jerzego Duszy

 Dzięki staraniom starosty piaseczyńskiego, Aleksandra Józefa Sułkowskiego, w latach trzydziestych XVIII wieku wzniesiono tu pałac dla króla Augusta III.

Rezydencja wraz z folwarkiem znalazła się w posiadaniu prywatnym Christiana Wilhelma Zugehoera, posła kurlandzkiego. Pałac niedługo potem został zniszczony przez Rosjan podczas powstania kościuszkowskiego.

Na planie Piaseczna z 1825 r. widnieje droga dojazdowa od strony Warszawy opisana jako Droga Królewska (dzisiejsza ulica Królewskie Lipy).

W Chyliczkach w 1827 r. było 13 domów, w których  mieszkało 159 osób. Większość stanowili katolicy, niewielką część ewangelicy, zaś Żydzi niewielki odsetek. Ciekawostką jest fakt, że umiejących czytać i pisać było jedynie 10 procent mieszkańców! W tym okresie w majątku kwaterowało kilkunastu żołnierzy armii carskiej.

Obecnie istniejący dworek chyliczkowski wzniósł prawdopodobnie Franciszek Ryx, starosta piaseczyński, w czasach panowania pruskiego (1796-1806). Niestety, nie istnieją żadne dokumenty z ów okresu datujące dokładny czas powstania budowli.

Legenda głosi, iż książę Józef Poniatowski, bratanek króla Stanisława Augusta, bywał w pałacu królewskim w Chyliczkach w gościnie u Fransiszka Ryxa. Stąd też potoczna nazwa posiadłości „Poniatówka”, która to została utrwalona w lokalnej pamięci mieszkańców również za sprawą książki T.J. Żmudzińskiego „Piaseczno miasto królewskie i narodowe”.

W 1839 r. dworek zlicytowano z uwagi na kłopoty finansowe syna starosty, Stanisława Ryxa. Nowym właścicielem Chyliczek został radca stanu, dyrektor Wydziału Administracji Ogólnej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Ignacy Badeni.

Kolejnymi właścicielami posiadłości byli kolejno Ignacy Smoczyński (były kapitan Pułku Grenadierów Gwardii Wojska Polskiego, kupiec i mieszkaniec Warszawy). Po śmierci Państwa Smoczyńskich córka sprzedała dobra ziemskie Romanowi Małachowskiemu. Wówczas gmina Chyliczki składała się z Chyliczek Starych oraz Chyliczek Nowych oraz Julianowa (założonego ok. 1844 r.)

W 1875 r. 179 morgów ziemi Chyliczek została sprzedana 32 kolonistom. W przeciągu kolejnych trzydziestu lat majątek pięciokrotnie zmieniał właścicieli. W 1890 r. dobra zostały nabyte przez hrabinę Cecylię Plater-Zyberkównę, która planowała założyć tu Szkołę Gospodarczą dla panien.

Uczennice szkoły Cecylii Plater-Zyberkówny, 1898 r.

Fot. zbiory Jerzego Duszy

Po walkach wojsk polsko-niemieckich na początku września 1939 r. na terenach należących do szkoły pochowano 8 polskich żołnierzy i 2 cywilów. Podczas ekshumacji nie udało się ustalić tożsamości poległych.

W latach pięćdziesiątych XX w. Chyliczki włączono do gminy Jeziorna, a Chyliczki Dworskie weszły w skład Piaseczna.

Dekadę później wybudowano nowy gmach szkolny oraz osiedle domków jednorodzinnych miedzy rzeczką „ Perełką” a ulicą Gruzową (przemianowaną później na ulicę Żeromskiego).

Na przełomie lat 60/70 wybudowano na terenie Chyliczek Dom Nauczyciela, w którym znalazła się siedziba Biblioteki Pedagogicznej (dziś Biblioteki Powiatowej). Wówczas powstał również budynek Komitetu Powiatowego PZPR, w którym obecnie mieści się piaseczyńskie Starostwo Powiatowe.

Do rejestru zabytków w 1981 r. wpisano zespół szkolny wraz z parkiem i dworek „Poniatówka”. W 2009 r. trzy dęby szypułkowe mieszczące się na terenie parku zostały uznane przez rozporządzenie Wojewody Mazowieckiego za pomniki przyrody.

Pod koniec lat 90. w pałacu utworzono Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cecylii Plater-Zyberkówny, zaś od 2001 r. również gimnazjum.

O mieszkańcach pałacu i szkole hrabiny Cecylii Plater–Zyberkówny opowiemy więcej w następnych artykułach.

Źródła:

• Bagieńscy Ewa i Włodzimierz, Chyliczki Dworskie, Urząd Miasta i Gminy Piaseczno 2014